De Coup van 1953: Gecoördineerde actie van de CIA en Britse geheime diensten tegen democratisch gekozen premier Mohammad Mossadegh

Iran, de bakermat van oude beschavingen, heeft een tumultueuze geschiedenis achter zich. Van het Perzische Rijk tot de Islamitische Revolutie, dit land heeft vele hoogte- en dieptepunten meegemaakt. Eén van die dieptepunten, met verregaande gevolgen voor de toekomst van Iran, was de coup van 1953. Deze georchestreerde actie van de CIA en Britse geheime diensten zielde de democratisch gekozen premier Mohammad Mossadegh uit zijn ambt, wat een decennium van autoritair bewind onder de sjah inschakelde.

Het verhaal begint met olie. Na de Tweede Wereldoorlog ontdekte Iran enorme oliebronnen, maar de Britse olieconcern Anglo-Iranian Oil Company (AIOC) controleerde bijna volledig de productie en export. In 1951 nationaliseerde Mossadegh, een sterke voorstander van Iraanse soevereiniteit, de olie-industrie. Dit kwam hem op gemengde reacties te staan: de Iraanse bevolking juichte zijn beslissing toe, terwijl westerse landen, waaronder Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, zich er fel tegen verzetten.

De Britten zagen hun economische belangen bedreigd en begonnen een diplomatieke campagne om Mossadegh te isoleren. Tegelijkertijd werkten zij samen met de CIA om een plan te smeden dat Mossadegh uit de weg zou ruimen. De “Operation Ajax” genaamd, was een meesterwerk van intriges, desinformatie en corruptie.

De Amerikaanse regering rechtvaardigde haar betrokkenheid bij de coup door te beweren dat Mossadegh communistisch sympathiseerde en een gevaar vormde voor de regionale stabiliteit. Deze beweringen waren echter grotendeels gebaseerd op speculaties en propaganda. In werkelijkheid was Mossadegh een pragmatische nationalist die de Iraanse belangen wilde behartigen.

De coup zelf vond plaats in augustus 1953. Met steun van lokale dissidenten en militairen, werd een reeks protesten opgezet tegen Mossadeghs regering. De CIA financierde en organiseerde deze protesten, terwijl Britse geheime agenten de propaganda campagnes ontwierpen. In combinatie met druk op de militaire leiders, leidde dit tot Mossadeghs val. Hij werd gearresteerd en gevangen gezet, waar hij jarenlang zou blijven.

De gevolgen van de coup waren verstrekkend. De sjah Mohammad Reza Pahlavi kwam aan de macht en installeerde een autoritair regime dat gekenmerkt werd door onderdrukking en corruptie. Met steun van de westerse wereld moderniseerde de sjah Iran, maar tegelijkertijd concentreerde hij de macht in eigen handen en verbood alle politieke tegenstand. Dit leidde tot grote ontevredenheid onder een deel van de bevolking.

De coup van 1953 voedde ook een sterke anti-westerse sentiment in Iran. De herinnering aan de manier waarop Mossadegh, een democratisch gekozen leider, werd afgezet, bleef lang leven in het Iraanse collectieve geheugen.

Hieronder een overzicht van de belangrijkste gevolgen van de coup:

Gevolg	Beschrijving
Autoritair bewind	De sjah installeerde een regime dat gekenmerkt werd door onderdrukking en censuur.
Economische ongelijkheid	Ondanks economische groei, profiteerden slechts een klein deel van de bevolking van de welvaart.
Anti-westerse sentiment	De coup versterkte het anti-westerse sentiment in Iran, wat een rol speelde bij de Islamitische Revolutie van 1979.

De coup van 1953 was een keerpunt in de geschiedenis van Iran. Het markeerde het einde van een korte periode van democratie en leidde tot een decennium van autoritair bewind. De gebeurtenissen van dat jaar blijven vandaag de dag een belangrijk onderwerp van discussie, zowel in Iran als daarbuiten.

Het is belangrijk om te onthouden dat geschiedenis complex is en geen simpele antwoorden biedt. De coup van 1953 was het resultaat van een samenspel van factoren: economische belangen, geopolitieke rivaliteit en interne politieke verdeeldheid in Iran. Door deze gebeurtenis te bestuderen, kunnen we meer leren over de dynamiek van macht en de vaak dramatische gevolgen van buitenlandse interventie.