De Mosaddegh-affaire: een nationaal symbool van anti-imperialisme en de beginselen van de islamitische revolutie

De Mosaddegh-affaire, een tumultueuze episode in de Iraanse geschiedenis van de 20e eeuw, staat bekend als een cruciale stap in het bewustwordingsproces van het Iraanse volk. Deze gebeurtenis, die zich afspeelde tussen 1951 en 1953, bracht niet alleen een politieke omwenteling teweeg, maar vormde ook de voedingsbodem voor toekomstige sociale en religieuze bewegingen die de loop van Iran zouden veranderen.

Om deze complexe periode beter te begrijpen, moeten we teruggaan naar de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Iran, rijk aan oliebronnen, stond onder sterke invloed van het Westen, met name Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. De Anglo-Iranian Oil Company (AIOC), een Brits bedrijf, bezat een monopolie op de Iraanse olie-industrie en onttrok enorme winsten aan het land.

Het Iraanse volk ervoer echter weinig directe voordelen van deze oliebrandstof. De toenmalige sjah, Mohammad Reza Pahlavi, genoot steun van het Westen maar werd door veel Iraniërs gezien als een marionet in de handen van buitenlandse machten. In deze context ontstond een sterke anti-westerse sentiment onder de bevolking.

Mohammad Mosaddegh, een populaire politicus met een charismatische persoonlijkheid, greep deze onvrede aan. Hij beloofde het Iraanse volk terug te geven wat rechtmatig hun eigendom was: de controle over de eigen olievoorraden. In 1951 werd Mosaddegh premier en nationaliseerde hij de AIOC, waardoor een diplomatieke crisis ontstond met Groot-Brittannië en de Verenigde Staten.

De twee wereldmachten waren niet gediend van deze nationale assertiviteit. Ze zagen hun economische belangen bedreigd en vreesden de opkomst van een communistisch regime in Iran. In het geheim werd Operatie Ajax opgezet, een geheime operatie geleid door de CIA met steun van de Britse geheime dienst.

Door middel van propaganda, corruptie en logistieke ondersteuning aan anti-Mosaddegh krachten werd de grond voor een staatsgreep gelegd. In augustus 1953 werd Mosaddegh afgezet en vervangen door generaal Fazlollah Zahedi, een persoon die volledig loyaal was aan het Westen.

De gevolgen van de Mosaddegh-affaire waren vergaand. De gebeurtenis versterkte het anti-westerse sentiment in Iran en voedde de groeiende wantrouwen in de sjah en zijn westerse bondgenoten. Het onderdrukken van democratische hervormingen creëerde een machtsvacuüm dat later door revolutionaire groeperingen, zoals die geleid door Ayatollah Khomeini, werd ingevuld.

De Mosaddegh-affaire kan worden gezien als een belangrijk keerpunt in de Iraanse geschiedenis. Het markeert het begin van een periode waarin het Westen zijn invloed verloor en de weg vrijmaakte voor islamitische ideologieën en politieke bewegingen die het gezicht van Iran voorgoed zouden veranderen.

Tabel: Belangrijke figuren tijdens de Mosaddegh-affaire

Naam	Rol
Mohammad Mosaddegh	Premier van Iran (1951-1953)
Mohammad Reza Pahlavi	Sjah van Iran
Harry Truman	President van de Verenigde Staten
Winston Churchill	Premier van Groot-Brittannië

De lange schaduw van de Mosaddegh-affaire:

• Versterkte anti-westerse sentimenten: De manier waarop Mosaddegh werd afgezet, versterkte het idee dat het Westen zich niet om het welzijn van Iran bekommerde. Dit voedde een diepe wantrouwen in westerse machten en stimuleerde de groei van anti-imperialistische bewegingen.

• Het ontstaan van een dictatoriaal regime: De terugkeer van de sjah na de coup leidde tot een periode van onderdrukking. Hij regeerde met ijzeren vuist, beperkte de vrijheid van meningsuiting en politieke oppositie. Dit leidde tot sociale onrust en groeiende frustratie bij grote delen van de bevolking.

• De islamitische revolutie: De Mosaddegh-affaire creëerde een voedingsbodem voor religieuze revolutionairen. Ayatollah Khomeini, die in ballingschap leefde, maakte gebruik van de publieke ontevredenheid en mobiliseerde de bevolking tegen de sjah en zijn westerse bondgenoten.

De Mosaddegh-affaire blijft een controversieel onderwerp. Sommigen zien Mosaddegh als een held die streefde naar nationale soevereiniteit, terwijl anderen hem beschuldigen van autoritaire tendensen. Hoe dan ook, deze gebeurtenis heeft onuitwisbare sporen nagelaten in de Iraanse geschiedenis en dient als een waarschuwing tegen de gevaren van buitenlandse interventie in binnenlandse aangelegenheden.